Ondanks talloze rapporten blijft Nederland mensen terug naar Polen sturen

Mensonterende en gevaarlijke toestanden aan de Poolse grens

Nog steeds overlijdt elke maand wel een vluchteling in de bossen aan de Pools-Belarussische grens, meestal door de kou. Hulpverleners wordt het heel moeilijk gemaakt vluchtelingen in nood te helpen, ze kunnen aangeklaagd worden voor mensensmokkel. Ondanks geweld, illegale pushbacks en onmenselijke detentie blijft Nederland vluchtelingen terugsturen naar Polen, als ze daar de EU binnenkwamen.

STIL en de Utrechtse Noodopvang (SNDVU) ontvingen 29 maart Oliwia van de Poolse organisatie Egala. Zij vertelde over de dagelijkse ellende die vluchtelingen en hulpverleners in het grensgebied ervaren. Wij vertelden op onze beurt hoe het er hier aan toe gaat. Oliwia was in Nederland omdat eind maart een film over deze praktijken werd vertoond op het Movies that Matter festival in Den Haag. De film draait op dit moment in de bioscopen.

Oliwia vertelt hoe zij met haar collega’s van Egala en andere organisaties in het grensgebied van Polen en Belarus proberen vluchtelingen in nood te helpen die vanuit buurlanden proberen Polen (en dus de EU) binnen te komen. De hulpverleners trekken het bos in op zoek naar mensen die verdwaald of gestrand zijn aan de Poolse kant van de grens. Vaak komen ze mensen tegen die onvoldoende te eten en drinken hebben en medische zorg nodig hebben. Ze proberen te helpen en verstrekken spullen tegen regen en kou. Desondanks overlijden nog regelmatig mensen in de bossen, meestal door de kou.

Doden door gevaarlijk spel aan de grens

Dit kwam in 2021 en 2022 in het nieuws. Belarus probeerde in die tijd zoveel mogelijk mensen de EU binnen te krijgen over de Poolse grens heen, om de EU onder druk te zetten of te treiteren. Volgens Oliwia ging dit ‘zelfs zo ver dat mensen met bussen uit conflictgebieden gehaald werden, hotel- overnachtingen kregen en bij de grens werden afgezet, soms met rolkoffertjes en dunne kleding’. Die mensen kwamen vervolgens in het grensgebied klem te zitten, velen verkeerden in nood. Egala is in die tijd opgericht (2021).

STIL berichtte in september 2021 over zes mensen die de dood vonden in de bossen. Het Poolse samenwerkingsverband Grupa Granica meldt in een rapport dat tussen augustus 2021 en half februari 2023 aan beide zijden van de grens ten minste 37 personen dood zijn aangetroffen. De belangrijkste doodsoorzaken waren onderkoeling en verdrinking.

Intussen is het veel moeilijker geworden Polen binnen te komen. Oliwia vertelt dat er een muur langs de 180 km lange grens is gebouwd (elders wordt over een hek gesproken), de muur is 5,5 meter hoog en voorzien van prikkeldraad. Desondanks lukt het mensen erover te komen, ‘vraag me niet hoe’, zegt Oliwia. “Ze weten van alles te verzinnen. Je ziet wel dat er nu jongere relatief sterkere mensen Polen binnenkomen, vergeleken met 2021, de anderen redden ‘t niet de muur over te komen. De mensen die ‘t wel redden riskeren gebroken botten en belanden vaak in het ziekenhuis”.

Geen kans om asiel te vragen

Oliwia vertelt dat veel mensen als ze door grenswachten in het bos worden gevonden, geen kans krijgen asiel te vragen, hoewel ze daar wel recht op hebben. Ze worden al dan niet met geweld, terug de grens over gezet. Dit zijn de zogenoemde ‘illegale pushbacks’ waar steeds meer bewijzen voor zijn, vergeleken met eerdere jaren toen het nog moeilijk aantoonbaar was. Desondanks gaat dit gewoon door.

De Utrechtse advocate Marieke de Boer stuurde STIL enkele documenten van een zaak van haar cliënt waarin diverse voorbeelden gegeven worden van die ‘illegale pushbacks’, ook bij andere grenzen van Polen, ook van mensen die (aantoonbaar) te vrezen hebben voor vervolging en van mensen die om die reden een juridische gemachtigde meenamen naar de grens. Ze werden evengoed de EU uitgezet. 

In een document van VluchtelingenWerk dat de advocaat stuurde, worden diverse bronnen geciteerd waaruit blijkt dat pushbacks dagelijkse praktijk zijn. Van oktober 2021 tot mei 2022 waren ze door een wetswijziging zelfs een periode 'legaal', volgens de Poolse wet, tenminste als mensen 'illegaal' de grens over gekomen waren. Dat werd bij de meesten gesteld, ook als ze in steden ver van de grens werden aangehouden. In mei 2022 maakte een Poolse rechtbank hier een eind aan. Het werd weer 'illegaal' mensen over de grens te zetten, maar in praktijk veranderde er niets. Een VN rapporteur wees Polen erop dat het in strijd is met internationaal recht mensen de kans te ontnemen asiel aan te vragen. Desondanks worden ook mensen tijdens een nog lopende procedure de EU uitgezet.

Zelfs vanuit ziekenhuis de grens over gezet

Oliwia vertelt dat vluchtelingen, als ze een ziekenhuis weten te bereiken, bijvoorbeeld met een ambulance, ingeschakeld door een hulporganisatie, zelfs daar niet veilig zijn. Regelmatig worden mensen (illegaal) door grenswachten uit ziekenhuizen meegenomen en (illegaal) over de grens gedumpt. Als mensen over de grens gedumpt worden, worden hun telefoons en simkaarten vaak door de grenswachten kapot gemaakt zodat ze niet meer via internet de weg kunnen vinden en geen hulp via de telefoon kunnen regelen. Hier zijn vele getuigenissen van verschenen in diverse rapporten.

Oliwia vertelt dat er hulptelefoonnummers actief zijn waar mensen in nood hun locatie aan door kunnen geven. De mensen die hulp bieden, kunnen dan zorgen dat er medische hulp, kleding, drinken, eten en warme spullen zoals slaapzakken bij hen komen.

Beschuldigingen van mensensmokkel

Maar de hulpverleners mogen de mensen vervolgens niet begeleiden op hun reis het bos uit, verder het land in. Niet te voet en niet per auto of ander vervoermiddel. Evenmin mogen ze onderdak bieden. Dan zouden ze strafbaar zijn en in sommige gevallen vervolgd kunnen worden voor mensensmokkel.

Olivia: “Ze worden sowieso opgepakt en aangeklaagd, ook als de autoriteiten weten dat geen straf volgt. Dit doen ze om het hulpverleningswerk te bemoeilijken. Ik vervoer mensen daarom zelf niet. Ik heb kleine kinderen en wil niet opgesloten worden”. Dit is reden dat ze zich zo onzichtbaar mogelijk maken als ze het bos in trekken. Want ook als ze helemaal geen mensen begeleiden, vervoeren of verplaatsen, kunnen ze opgepakt worden en beschuldigd van mensensmokkel. Mensen zijn hierdoor bang hun medemens te helpen, vertelt Oliwia. Ze durven vaak ook geen logeerplek aan te bieden.

Detentie onder onmenselijke omstandigheden

Mensen die in het bos gevonden worden, lopen volgens Oliwia ook risico onder slechte omstandigheden gevangen gezet te worden, zonder voldoende eten, hygiënische producten, warme en schone slaapspullen, én zonder toegang tot advocaten. Ze snappen vaak niet hoe hun situatie is en wat hun rechten en mogelijkheden zijn. “Ze krijgen helemaal niets te horen, er is geen vertaling en geen juridische bijstand”. Enkel doordat de hulporganisaties mensen soms kunnen bezoeken, kunnen ze hen aan een advocaat en asielprocedure helpen. De detentie kan zes maanden duren, ook voor kinderen. De gevangenissen zijn volgens diverse rapporten overvol.

Volgens Guus Minderman die namens de Nederlandse Raad van Kerken met andere Europese christelijke vluchtelingenorganisaties in 2022 een bezoek bracht aan het grensgebied in Polen (Opinie Trouw, november 2022), zijn er zes detentiecentra aan de Poolse kant van de grens en wordt 95% van de mensen het recht op asiel ontnomen, bijvoorbeeld omdat ze aangeven naar Duitsland te willen, een Russisch visum hebben of niet schriftelijk in het Pools asiel kunnen vragen.

Bij doorreizen verlies je vaak je rechten (ook als je wettelijk nog recht hebt)

Zelfs als mensen wel asiel krijgen, vertelt Oliwia, zijn ze er nog niet. Regelmatig worden mensen dan  vrijgelaten uit detentie, ‘in de middle of nowhere’ en moeten maar zien hoe ze zich redden. Dit is extra lastig omdat ze nog maandenlang[1] niet mogen werken en ook geen financiële steun van de overheid ontvangen. Als mensen dan doorreizen naar een land in West Europa, kunnen ze hun asielstatus verliezen.

Zij kunnen, evenmin als mensen die nog in procedure waren of in Polen geen asiel vroegen en doorreisden, in Nederland (als ontdekt wordt dat ze eerder in Polen waren) geen asiel vragen. Dit omdat Polen volgens afspraken tussen Europese landen (de Dublinverordening) verantwoordelijk is voor hun procedure of uitzetting. Na enige tijd zullen hun vingerafdrukken en gegevens gevonden worden in het gedeelde computersysteem Eurodac en worden ze door Nederland overgedragen aan Polen. Althans dat is de bedoeling, het gebeurt niet altijd.

Uit de stukken van de advocaat blijkt dat, als mensen binnen een termijn van 9 maanden teruggestuurd worden, wat meestal het geval is, ze kunnen vragen om heropening van hun asielprocedure in Polen. Dit wordt niet altijd gehonoreerd. Mensen krijgen dan in Polen te horen dat ze opnieuw asiel moeten aanvragen. Voor zo’n nieuwe procedure zijn echter nieuwe bewijzen nodig (nieuwe feiten en omstandigheden), wat bij deze mensen vaak niet aan de orde is, of dit wordt niet erkend. Hun aanvraag wordt dan als ‘niet ontvankelijk’ bestempeld. Ze krijgen dus vaak geen asiel en worden alsnog de grens over gezet, de EU uit.

Zaken tegen overdracht naar Polen niet inhoudelijk gewonnen, wel wegens tijdsverloop

Intussen zijn er talrijke rapporten verschenen over de misstanden in het grensgebied. Behalve bovengenoemde voorbeelden spreekt Human Right Watch (juni 2022) ook over verkrachtingen door grenswachten. Ondanks dat dus steeds meer bekend is over wat gaande is in Polen, hoe mensen behandeld worden en dat de autoriteiten daar allerlei onwettige dingen doen, gaat Nederland rustig door met het overdragen van mensen aan Polen. Bij andere landen, zoals Hongarije, Griekenland en Italië gebeurt dat om verschillende redenen niet. Het is onduidelijk waarom het bij het ene land wel lukt de Dublinterugkeer voor iedereen te stoppen, bij andere landen, waar de situatie minstens even erg, zo niet erger is, lukt dit alleen bij enkele personen, via de rechter. 

Advocate Marieke de Boer stuurde meerdere (uitgebreide) documenten naar STIL ter onderbouwing van een zaak van haar cliënt tegen Dublinoverdracht naar Polen. Zij zegt dat ze, ondanks de vele bewijzen en rapporten, tot nu toe geen rechtszaak inhoudelijk gewonnen heeft. Wel heeft zij meerdere zaken gewonnen zodat mensen niet naar Polen terug hoefden op basis van ‘tijdsverloop’, met andere woorden als het te lang duurde voor mensen overgedragen konden worden, de termijn waarbinnen dit moet gebeuren, verliep. Dan mag iemand alsnog in Nederland asiel vragen.

Opsporen familie overledenen

Terug naar Oliwia. Ze vertelt een heel indrukwekkend verhaal over de doden die Egala regelmatig in het grensgebied vindt. Als ze iemand vinden die overleden is, proberen ze de familie op te sporen, via telefoon, medereizigers of sociale media. “Vaker gebeurt het andersom dat mensen ons benaderen en vertellen dat ze sinds een bepaald moment geen contact meer gehad hebben met hun partner, familielid of vriend en dat diegene tijdens het laatste contact in het bos of rondom de grens verbleef. Op die manier kunnen soms vermisten en overledenen aan elkaar gekoppeld worden”. Cynisch zegt Oliwia: “Het is heel afwisselend werk, zoals je merkt”.

 

Door Margreet, april 2023

Met dank aan Jeroen, Marieke de Boer van Oorsprong Advocaten uit Utrecht, Rian van Stichting LOS en Sofie van Stichting Vluchteling voor het regelen van de ontmoeting. St Vluchteling steunt Egala financieel.

 

Meer weten?

De film Green Border draait op dit moment in de bioscopen (in Utrecht in het Louis Hartlooper complex).

Lees hier een interview van de VPRO met Agnieszka Holland, maakster van de film Green Border - Zielona Granica- over de mensonterende levensgevaarlijke situatie aan de Pools-Belarussische grens.

Lees hier een Amnesty-rapport uit april 2022. En hier een NRC artikel over dit rapport. 

Via deze link lees je een Amnesty-rapport uit 2021 over mishandeling, marteling, detentie en illegale pushbacks.

En hier een opiniestuk in Trouw door een lid van de Raad van Kerken, november 2022

 

Hoe kun je Egala steunen? 

Doneren kan via deze link.

Of maak zelf een bedrag over naar:

STOWARZYSZENIA EGALA

IBAN: PL38160014621804911930000001
BIC: PPABPLPKXXX

Stowarzyszenie Egala
Lipowa 14 / 17, 15-427,

Białystok,

Poland

 

Valuta: Zloty

100 Zloty is 23,48 euro.

 

[1] De duur dat men niet mag werken is bij de redactie niet bekend maar vermoedelijk maandenlang. Dit konden we nergens bevestigd krijgen maar er was geen reden aan te nemen dat het niet waar zou zijn.